شکل‌های پتاسیم خاک و پارامترهای کمیت به شدت (Q/I) پتاسیم و همبستگی آن با برخی خصوصیات خاک در مناطق زیرکشت توتون شمال‌غرب ایران

چکیده سابقه و هدف: پتاسیم نقش حیاتی در افزایش عملکرد و کیفیت توتون (Nicotiana tabacum) از جمله به‌سوزی برگ توتون دارد. پتاسیم در خاک به ترتیب کاهش قابلیت استفاده برای گیاه شامل بخش‌های محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی می‌باشد. قابلیت استفاده پتاسیم به تقابل دینامیکی اشکال مختلف پتاسیم در خاک بستگی دارد که درک این دینامیک، سبب بهبود مدیریت حاصلخیزی خاک می‌شود. استفاده از رابطه کمیت- شدت پتاسیم و پارامترهای آن یکی از روش‌های تعیین وضعیت پتاسیم خاک جهت مدیریت مصرف کود می‌باشد. این تحقیق به منظور بررسی وضعیت شکل‌های مختلف پتاسیم و پارامترهای روابط کمیت- شدت پتاسیم جهت تعیین علل پایین بودن پتاسیم برگ توتون در شمال‌غرب ایران انجام شد. مواد و روش‌ها: نمونه خاک از 30 مزرعه توتون منطقه شمال‌غرب کشور تهیه شد. آزمایشات جذب به صورت بچ در سری غلظتی پتاسیم 200-0 میلی‌گرم بر لیتر در محلول 01/0 مولار کلریدکلسیم انجام گرفت. پارامترهای کمیت- شدت از جمله ظرفیت بافری بالقوه پتاسیم، نسبت فعالیت پتاسیم در نقطه تعادل، انرژی آزاد تبادلی پتاسیم، مقدار پتاسیم به سهولت قابل‌تبادل و مقدار پتاسیم به سختی قابل‌تبادل از منحنی‌های کمیت- شدت محاسبه شد. پتاسیم محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی در نمونه‌های خاک اندازه‌گیری شد و روابط آن با پارامترهای کمیت-شدت و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بررسی گردید. یافته: میانگین پتاسیم محلول، تبادلی و غیرتبادلی خاک‌ها به ترتیب 23 (با دامنه 10 تا 118)، 207 (با دامنه تغییر 64 تا 511) و 569 (با دامنه 443 تا 690) میلی‌گرم بر کیلوگرم بود. شکل‌های مختلف پتاسیم به غیر از پتاسیم محلول با همدیگر و با درصد رس خاک همبستگی مثبت و معنی‌داری داشتند. میانگین ظرفیت بافری پتاسیم برابر 2/10 سانتی‌مول بر کیلوگرم بر مجذور مول بر لیتر، میانگین نسبت فعالیت پتاسیم در نقطه تعادل برابر 00476/0 مجذول مول بر لیتر، میانگین انرژی آزاد تبادلی پتاسیم برابر 2/3364- کالری بر مول، میانگین پتاسیم به سهولت قابل‌تبادل برابر 0320/0 سانتی‌مول بر کیلوگرم و میانگین پتاسیم به سختی قابل‌تبادل برابر 46/0 سانتی‌مول بر کیلوگرم بود. رابطه پتاسیم محلول با پتاسیم تبادلی مثبت (r=0.42*) و با مقادیر pH (r = -0.37*) و درصد کربنات کلسیم معادل (r = -0.41*) منفی بود. نتیجه‌گیری: همبستگی معنی‌دار مقادیر پتاسیم تبادلی با پتاسیم محلول و درصد رس در خاک‌های مورد مطالعه، ممکن است به دلیل تخلیه پتاسیم تبادلی در خاک‌ها باشد که سبب کاهش میانگین پتاسیم در برگ توتون منطقه مورد مطالعه شده است. همبستگی مثبت و معنی‌دار بین مقادیر شکل‌های تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی پتاسیم نشان داد که بخشی از شکل‌های غیرتبادلی و ساختمانی پتاسیم می‌تواند طی دوره رشد، برای گیاه قابل‌استفاده باشد. برای ارتقاء غلظت پتاسیم برگ منطقه، لازم است خصوصیات خاک از جمله درصد و نوع رس با استفاده از روابط کمیت- شدت در توصیه کودی پتاسیم لحاظ گردد.